Πολιτισμός

«Υπάρχει κάτι στην Κρήτη. Υπάρχει κάποια φλόγα -ας την πούμε ψυχή- κάτι πιο πάνω απ’ τη ζωή και το θάνατο. Υπάρχει αυτή η περηφάνια, το πείσμα, η παλικαριά, η αψηφισιά που σε κάνει να χαίρεσαι που είσαι άνθρωπος...» Ν. Καζαντζάκης
 
Έτσι περιγράφεται η ψυχή της Κρήτης, μέσα από τα λόγια του κορυφαίου συγγραφέα, τέκνου της κρητικής γης, του Νίκου Καζαντζάκη.

Οι άνθρωποι του νησιού είναι αναθρεμμένοι με εικόνες και ήχους απ’ το βουνό του μύθου, της ιστορίας και της παράδοσης το οποίο πάντα διατράνωνε την ισχυρή του παρουσία.

Η ιδιαίτερη φυσιογνωμία της Κρήτης καθορίζεται από την παρουσία του Ψηλορείτη ο οποίος δεσπόζει επιβλητικά στο κέντρο του νησιού και έχει νευραλγικό ρόλο στον ίδιο το χαρακτήρα του.

Είναι πολλά εκείνα που κάνουν την περιοχή του Ψηλορείτη ξεχωριστή. Είναι οι μύθοι του βουνού που μεγάλωσε ο Δίας, είναι οι ήχοι των κυμβάλων των μυθικών Κουρητών-προστατών του Δία, είναι το χτύπημα των φτερών του χάλκινου γίγαντα Τάλω-προστάτη της Κρήτης, είναι ο πλους της Ευρώπης ως την Γόρτυνα, είναι οι κραυγές του Μινώταυρου στο μυθικό Λαβύρινθο, μα και η Αριάδνη που απλώνει με σοφία το μίτο της. Η πορεία του μίτου της Αριάδνης οδηγεί στη μετάβαση από το μύθο στην ιστορία του τόπου.

Η κατοίκηση στην περιοχή του Ψηλορείτη μας φέρνει στη νεολιθική εποχή. Οι ιστορικές μνήμες διάσπαρτες σε όλη την περιοχή του Ψηλορείτη οδηγούν  σε μινωικές πόλεις, σε αρχαία μονοπάτια στα φαράγγια του βουνού, σε ιερά σπήλαια και προσκυνηματικούς χώρους της αρχαιότητας, σε παλαιοχριστιανικές βασιλικές κι αναρίθμητα τοιχογραφημένα βυζαντινά εκκλησάκια και μοναστήρια. Ο Ψηλορείτης γέννησε σπουδαίους ανθρώπους, Αγίους της χριστιανοσύνης, λόγιους, αγωνιστές και ήρωες. Η νεότερη ιστορία είναι γραμμένη με επαναστάσεις και με το αίμα όσων θυσιάστηκαν σε χαλεπούς καιρούς. Λογοτεχνικά έχει αναδείξει το θαύμα της Κρητικής Αναγέννησης, με αριστουργηματικά λογοτεχνήματα, σημαντικούς ποιητές και αγιογράφους.

Η αρχιτεκτονική του Ψηλορείτη απογειώνει την τέχνη από τις απλές λιθοδομές που χωρίζουν σε αναβαθμούς την καλλιεργήσιμη γη, ως τα πετρόχτιστα μιτάτα των βοσκών, τα λιθόχτιστα σπίτια, τα καλντερίμια, τις ενετικές βίλες και τις βυζαντινές εκκλησίες με τα περίτεχνα καμπαναριά. Όλα τα χτίσματα - ταπεινά ή πολυτελή- αποτυπώνουν την πλούσια κληρονομιά αυτού του τόπου.

Η κρητική μούσα εκφράζεται μέσα από τον ήχο της λύρας του δοξαριού των πρωτομαστόρων της κρητικής μουσικής, μα και μέσα από το τραγούδι, τα ταξίμια της νεότερης κρητικής μουσικής παραγωγής, που κρατά ζωντανή την παράδοση και εξελίσσεται σε πείσμα των καιρών. Οι μαντινάδες, δίστιχα σε ρυθμό δεκαπεντασύλλαβο παραμένουν και σήμερα ένας ιδιαίτερος κώδικας επικοινωνίας των ανθρώπων για να εκφράσουντον έρωτα, τη χαρά και τη σάτιρα στην καθημερινή ζωή.

Η φυσιογνωμία του Ψηλορείτη σίγουρα χαρακτηρίζεται από το χορό που έχει ακόμα ξεχωριστή θέση στη ζωή του Κρητικού, μια και εκφράζει τη σχέση του με τον τόπο, τη φύση, τον έρωτα, ακόμα και το θάνατο.

Τέλος οι άνθρωποι είναι εκείνοι που συνθέτουν το χαρακτήρα του Ψηλορείτη μια και αναθράφηκαν στη φύση της Κρήτης με τα φαράγγια και τα βότανα. Το Αμάρι, η Πάνω Ρίζα, ο Μυλοπόταμος και το Μαλεβίζι, τόποι λιτοί, σκληροί, με αντιθέσεις, απλώνονται στις τέσσερεις πλευρές του βουνού. Οι κάτοικοί του έμαθαν να παλεύουν με τις πέτρες και τη γη, να σκαρφαλώνουν στο βουνό του θυμαριού και του δίκταμου, ν’ ακούν τους ήχους της θάλασσας, να καλλιεργούν τη γη τους, να τρέφονται με τους καρπούς της, να δημιουργούν μικρά γευστικά θαύματα κάνοντας την κουζίνα τους διάσημη στα πέρατα της γης. Το πιο σπουδαίο είναι ότι προσφέρουν τη φιλοξενία τους στον ξένο, με ένα χαμόγελο, ένα κέρασμα, μια καλή κουβέντα.
 
Ο Ψηλορείτης καλεί τον επισκέπτη να γίνει μυσταγωγός και να απολαύσει τα δώρα του, να γνωρίσει τα μυστικά του μέσα από ήχους και εικόνες, από εμπειρίες ζωής. Η θερμή αγκαλιά του τόπου ανοίγεται για τον επισκέπτη και έχει να προσφέρει πολλές όμορφες στιγμές. Εδώ χτυπά η καρδιά της Κρήτης...
Ο Ψηλορείτης σας προσκαλεί να τον επισκεφτείτε και να γευτείτε μια εμπειρία ...στο ύψος των ονείρων σας.



ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΣΧΟΛΙΕΣ
Η Κρήτη του Ψηλορείτη είναι ένας τόπος γεμάτος εικόνες φυσικής ομορφιάς, ένας συνδυασμός αρωμάτων και γεύσεων, μια γέφυρα που ενώνει το παρελ¬θόν με τη σύγχρονη ζωή. Οι ντόπιοι ζουν παρέα με το βουνό που τους περιβάλλει και ορίζει το περιεχόμενο της την καθημερινότητά τους.

Οι κάτοικοι ζουν με τον ήχο τη λύρας και τον κρητικό χορό. Ξέρουν να συνθέτουν μαντινάδες, να τραγουδούν τον έρωτα, τη ζωή, μα και το θάνατο με μοιρολόγια. Οι λαϊκές γιορτές, τα παραδοσιακά δρώμενα συνοδεύονται με χορό, τραγούδι, λιχουδιές, κρασί και τσικουδιά και γιορτάζονται στολίζοντας την καθημερινή ζωή. Ακόμα, συνεχίζουν τα έθιμά τους δουλεύοντας εθελοντικά στα πανηγύρια, στους γόμους και βαπτίσεις, στις κουρές των προβάτων και στα ρακοκάζανα. Σε όλη τη διάρκεια του έτους υπάρχουν θρησκευτικές γιορτές στους οικισμούς και στα εξωκλήσια που συναντιούνται οι κάτοικοι για να προσευχηθούν και να σμίξουν. Οι Δήμοι και οι πολιτιστικοί φορείς διοργανώνουν εκδηλώσεις, φεστιβάλ, συνέδρια, δημιουργώντας νέα δεδομένα στο πολιτιστικό παρόν της περιοχής.

Η περιοχή του Ψηλορείτη λόγω της ορεινής γεωμορφολογίας της είναι αγροτοκτηνοτροφική. Η κτηνοτροφία παραμένει παραδοσιακή ασχολία. Η τυροκομία και η τυποποίηση γαλακτοκομικών προϊόντων γίνεται πλέον σε άρτια εξοπλισμένες σύγχρονες βιοτεχνικές μονάδες.

Η πεδινή ζώνη του Ψηλορείτη είναι από τις πιο ελαιοπαραγωγικές περιοχές της Ελλάδας. Η εύφορη γη ευνοεί την καλλιέργεια της ελιάς, των αμπελιών για παραγωγή κρασιού και οπωροφόρων δέντρων.  Λόγω της αφθονίας των άγριων βοτάνων και ιδίως του θυμαριού η μελισσοκομία αλλά και η συλλογή άγριων βοτάνων είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη. Η ζωή των κατοίκων ωστόσο, που ασχολούνται παραδοσιακά με τη γεωργία και κτηνοτροφία έχει αλλάξει ριζικά με την εμφάνιση του τουρισμού.
 
 Η τουριστική κίνηση έχει προσφέρει νέες δραστηριότητες και διεξόδους στους κατοίκους της περιοχής Ψηλορείτη, μια και οι σύγχρονες υποδομές που δημιουργήθηκαν προσφέρουν εργασία σε πολλούς κατοίκους. Αγροτουριστικές μονάδες, καφενεία, ταβέρνες, εργαστήρια λαϊκής τέχνης, μαγαζιά και τουριστικές επιχειρήσεις κ.ά. προσφέρουν νέες προοπτικές για την περιοχή. Στην παραλιακή ζώνη η αλιεία παραμένει ως σήμερα μια από τις ενασχολήσεις των ντόπιων. Ο άνθρωπος του Ψηλορείτη χρησιμοποιώντας απλά υλικά από τη γη και τη φαντασία του δημιουργεί καλλιτεχνήματα. Οι λαϊκές τέχνες που διατηρούνται ακόμα και σήμερα προσφέρουν χειροποίητα αριστουργήματα σε όλη τη ζώνη του Ψηλορείτη. Στα Ανώγεια, την Αξό και το Ζαρό διατηρείται ζωντανή η υφαντική παράδοση. Στις Μαργαρίτες η αγγειοπλαστική τέχνη ανθεί. Στην Αλφά και τη Λαγκά Μυλοποτάμου οι παραδοσιακοί πετράδες ακόμα εξασκούν την τέχνη της λιθοξοϊας. Στο Βιζάρι και τα Ανώγεια θα συναντήσουμε εργαστήρια ξυλογλυπτικής, στου Καλογέρου εργαστήριο κεραμικής, στη Γέργερη και στους Αποστόλους εργαστήριο λιθοξοϊας, καθώς και παραδοσιακούς καλαθοπλέκτες πανεριών στη Νύβριτο. Στο Ζαρό και στη Γέργερη υπάρχουν δύο εξαιρετικά οργανοποιεία, ενώ στο Άνω Μέρος Αμαρίου ένα στιβανάδικο. Οι νοικοκυρές διατηρούν ως οικοτεχνική δραστηριότητα με το βελονάκι.

 
Ο ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ ΤΗΣ ΓΕΥΣΗΣ
Η κρητική διατροφή σύμφωνα με διεθνείς διατροφικές έρευνες των τελευταίων χρόνων αποτελείτο πρότυπο για υγεία και μακροζωία.
 
Η κρητική κουζίνα είναι ένας θησαυρός γεύσεων, χρωμάτων και αρωμάτων. Το Ρέθυμνο είναι ο μεγαλύτερος ελαιώνας της Ευρώπης και παράγει το χρυσό καρπό σε αφθονία. Το γλυκό κλίμα του τόπου και οι έντονες υψομετρικές διαφορές από τη θάλασσα ως τα ορεινά ευνοούν τις καλλιέργειες ποικίλων φρούτων και κηπευτικών όλο το χρόνο. Η θάλασσα προσφέρει ψάρια ενώ η κτηνοτροφική παραγωγή είναι σε άνθιση.
 
Οι κάτοικοι του Ψηλορείτη απολαμβάνουν την ποικιλία γεύσεων που αποδίδουν οι καρποί της εύφορης γης τους. Απλές συνταγές με τη γνησιότητα των ποιοτικών υλικών της γης που συντίθενται με φαντασία και ποικιλία συνδυασμών. Ο γαστρονομικός πολιτισμός του Ψηλορείτη ακολουθεί τις επιταγές της θρησκείας δίνοντας έμφαση στη νηστεία αλλά και σε έθιμα
και λαϊκές παραδόσεις οι οποίες παραμένουν πάντα ζωντανές.

Εξέχουσα θέση στο τραπέζι έχει το ελαιόλαδο μαγειρεμένο ή ωμό σε συνδυασμό με εποχιακά λαχανικά και άγρια χόρτα που βρίσκονται σε αφθονία.
 
Σημαντικό ρόλο στη διατροφή έχει το κρέας κυρίως αμνοεριφίων ή μικρών ζώων (κουνέλια, κότες) οικόσιτης παραγωγής. Τα τυροκομικά και τα αβγά δε λείπουν ποτέ σε συνδυασμό με το μαύρο ζυμωτό ψωμί, τα κριθαροκούλου- ρα και τις ελιές φτιαγμένες με διάφορες συνταγές.Τα σαλιγκάρια (χοχλιοί), τα όσπρια και το ψάρι συμπληρώνουν την γαστρονομική πανδαισία.
 
 Το γεύμα συνοδεύεται πάντα με κρασί ή τσικουδιά. Τα εποχιακά φρούτα, αλλά και αφεψήματα βοτάνων από το βουνό (βρα- στάρια) καταναλώνονται όλη μέρα συμπληρώνοντας ένα πλούσιο και υγιεινό γεύμα. Το αγνό θυμαρίσιο μέλι, οι σταφίδες, τα καρύδια, τα αμύγδαλα, τα ξερά σύκα (συκομάίδες), το πετιμέζι χρησιμοποιούνται στα γλυκά μαζί με τη γλυκιά μυζήθρα.